1 sierpnia 1914 r. , niewiele ponad miesiąc po zamachu na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda i wybuchu I wojny światowej, Niemcy wypowiedziały wojnę Rosji, a następnego dnia zajęli Kalisz. Miasto szybko opuściły rosyjskie władze a jego mieszkańcy, licząc na odmianę losu, życzliwie przyjęli nowych zaborców. Nikt nie przypuszczał, że za kilkanaście dni miasto zostanie niemal doszczętnie zniszczone.
Wojska majora Hansa Hermanna Preuskera wkroczyły do Kalisza w nocy z niedzieli na poniedziałek. Bez żadnych problemów zajęły miasto, a Preusker wydał pierwsze rozporządzenia.
Efekt domina
Pozorny spokój zakłócił pojedynczy strzał, który padł około godz. 23 w okolicach Głównego Rynku. Według historyków, prawdopodobnie ten przypadkowy strzał padł ze strony Prusaków i trafił w innego niemieckiego żołnierza. Kilkanaście minut później salwy karabinów słychać już niemal w całym śródmieściu. W nocy ginie 21 kaliszan i 6 żołnierzy.
Prusacy o napaść oskarżyli mieszkańców miasta. W efekcie nałożyli na miasto kontrybucję, wzięli zakładników z prezydentem Bronisławem Bukowińskim na czele oraz nakazali rozstrzeliwanie osób i ostrzeliwanie miasta.
Spłoszony koń zmienił losy historii
Po czterech dniach batalion Preuskera opuścił miasto, ich miejsce zajęły dwa bataliony Landwehry. Ich dowódca, podpułkownik von Hofmann, wywiesił w mieście drukowane odezwy i poinformował o swojej odezwie do mieszkańców na Głównym Rynku. Tej jednak nigdy nie wygłosił. Na rynek wpadł bowiem spłoszony koń wojskowy bez jeźdźca. Prusacy przekonani, że jest to atak na ich żołnierzy, ponownie otworzyli ogień. Tylko tej nocy zginęło około 100 mieszkańców Kalisza i sąsiednich wsi. W kolejnych dniach Niemcy ostrzeliwali miasto i przy pomocy zwożonej spod Kalisza słomy podpalali kolejne domy.
KALISZ W 1914 R. I DZIŚ:
W wyniku tych barbarzyńskich działań trwających, jako zorganizowane i systematyczne burzenie miasta, do 22 sierpnia 1914 r., legło w gruzach zabytkowe śródmieście, z którego ocalały jedynie kościoły i zabudowania klasztorne, zabudowania pojezuickie z gmachem gubernatora, budynek Męskiego Gimnazjum Klasycznego (dzisiejsze liceum im. A. Asnyka) oraz domy mieszkalne położone w okolicy ulicy Piskorzewskiej. Zburzone zostało także Przedmieście Wrocławskie. Łącznie w trakcie ostrzeliwania i podpalania miasta zniszczeniu uległo 426 budynków mieszkalnych, 9 zakładów przemysłowych i kilka budynków użyteczności publicznej, wśród których wymienić należy ratusz spalony 7 sierpnia i teatr podpalony 16 sierpnia. Pod koniec 1914 roku Kalisz liczył tylko 5000 mieszkańców, podczas gdy przed wojną ich liczba sięgała 70 tysięcy - pisali Krystyna Dobak-Splitt i Jerzy Aleksander Splitt w książce "Kalisz poprzez wieki".
Kalisz stał się jednym z najbardziej zniszczonych miast podczas I wojny światowej. Po jej zakończeniu przystąpiono do odbudowy, zachowując średniowieczny plan zabudowy. Trwała ona do wybuchu II wojny światowej. W 1939 r. Kalisz liczył już 81 tysięcy mieszkańców.
Autor: FC/b / Źródło: TVN 24 Poznań
Źródło zdjęcia głównego: kalisz.info | autor nieznany / Przemysław Woźny