Zasypany jesiennymi liśćmi, skryty w ciszy. Stary Cmentarz Żydowski ujmuje tajemniczą atmosferą, a dwanaście tysięcy zachowanych do dziś nagrobków przypomina o żydowskiej historii Wrocławia.
Cmentarz przy ul. Ślężnej otwarto w 1856 roku. Przez lata był najważniejszą nekropolią wrocławskiej gminy żydowskiej. Do 1943, okresu hitlerowskiego terroru, gdy gminę zlikwidowano, a cmentarz zamknięto.
Po wojnie, przez lata komunizmu niszczał. Aż w 1988 roku, po wykonaniu niezbędnych prac rekonstrukcyjnych, otwarto jego bramy dla zwiedzających.
Przeszłość ukryta w teraźniejszości
- Dziś często kiedy odwołujemy się do poprzednich stuleci w obszarze tak wielkiej metropolii, jaką był i jest Wrocław. Szalenie trudno odnaleźć miejsca pochówku poprzednich generacji, narodów, reprezentantów wielu religii - zwraca uwagę Maciej Łagiewski, dyrektor Muzeum Miejskiego Wrocławia. - I stary cmentarz żydowski przy ul. Ślężnej akurat jest takim miejscem, gdzie możemy się na moment przenieść sto, a nawet więcej lat wstecz.
Wizyta na Starym Cmentarzu Żydowskim to nie tylko przeżycie duchowe, ale także estetyczne.
- Wrocławska nekropolia jest przede wszystkim miejscem pamięci historycznej o minionych pokoleniach, mieszkańcach naszego miasta, ale również wspaniałym zabytkiem architektonicznym, godnym polecenia - zaznacza Łagiewski.
Politycy, finansiści, naukowcy
- Na obszarze cmentarza spoczywa wielu wybitnych Wrocławian - zauważa. - Na pierwszy plan wysuwa się Ferdinand Lassale, założyciela pierwszej partii robotniczej w Niemczech, ale także rodzice Edyty Stein znanej jako św. Teresa Benedykta od Krzyża, reprezentująca kościół chrześcijański. Poza tym wielu naukowców związanych z Uniwersytetem Wrocławskim, a także artyści, malarze, medycy - wymienia.
Co ciekawe, choć Lassalle jest najbardziej cenioną osobą pochowaną na terenie wrocławskiej nekropolii, to nie ustrzeżono się błędu. W czasie rekonstrukcji, w 1959 roku błędnie wyryto datę urodzin polityka. Zamiast 13 kwietnia 1825 na tablicy widnieje 11 kwietnia 1825 roku.
Znaczenie cmentarza dla tożsamości miasta podkreśla Aleksander Gleichgewicht, przewodniczący Gminy Wyznaniowej Żydowskiej we Wrocławiu: - Ten cmentarz jest pamiątką po obecności we Wrocławiu niemieckich Żydów. Jest świadectwem, jak ważną rolę odgrywali oni w ówczesnym społeczeństwie - zauważa Gleichgewicht.
Skromny pogrzeb, efektowna forma
Żydowskie pogrzeby od chrześcijańskich ceremonii odróżniają się bardzo prostą oprawą. Są szybkie i skromne. Zgodnie z judaistyczną tradycją, ciało zmarłego powinno być pogrzebane w ciągu dwudziestu czterech godzin od chwili stwierdzenia śmierci. Tuż przed pochówkiem zwłoki rytualnie obmywano, ubierano w całun i składano do prostej drewnianej trumny złożonej bez użycia gwoździ.
Skąd, więc na wrocławskim cmentarzu żydowskim tak efektowne grobowce? - Okazałe mauzolea to wpływ kultury europejskiej - uważa Aleksander Gleichgewicht. - Groby w Izraelu są bardzo skromne. Podobnie na żydowskim cmentarzu w Warszawie - to proste wystające z ziemi macewy [pionowe płyty nagrobne - red.].
Dopiero w XIX wieku na cmentarzach żydowskich zaczęły pojawiać się nagrobki przypominające formą chrześcijańskie pomniki. - Żydzi niemieccy bardzo silnie się asymilowali - tłumaczy Gleichgewicht. - Wielu z nich nazywało siebie zresztą Niemcami wyznania mojżeszowego. Na wielu grobach nie ma nawet hebrajskich napisów, tylko niemieckie.
Przekrój stylów
- Wrocławski cmentarz jest reprezentantem innej kultury sepulkralnej, chowania zmarłych, której już nie ma na żadnych cmentarzach - zaznacza Łagiewski. - Proszę zwrócić uwagę na wspaniałą architekturę, na rodzaje kamienia sprowadzanego z całej Europy. To wyjątkowy zabytek architektoniczny i dzieło sztuki - podkreśla.
O architektonicznej wartości cmentarza stanowi bogactwo zdobień grobowców oraz różnorodność stylów, w jakich zostały wykonane. Zobaczyć możemy właściwie wszystko, co inspirowało ówczesnych architektów, zamknięte w małej formie rodzinnych grobowców.
- Proszę pamiętać, że kiedy ten cmentarz powstawał, w II poł. XIX wieku, obowiązywała powszechna moda na odwoływanie się do stylów historycznych, już raz sprawdzonych - przybliża Łagiewski. - Mamy tu szereg stylów: od egipskiego czy neoegipskiego, często nazywanego stylem cesarskim, przez style neoromańskie, neogotyckie, neorenesansowe, aż po style nowo powstałe, jak secesja i modernizm - wylicza.
Jesienny spacer z przeszłością
Obecnie na terenie Starego Cmentarza Żydowskiego znajduje się Muzeum Sztuki Cmentarnej. Na spacer po nekropolii można wybrać się codziennie między 10.00-18.00 (w ziemie do zmroku). Bilety kosztują 10 zł normalny, 7 zł ulgowy i 20 zł rodzinny. W czwartki wstęp jest bezpłatny.
Autor: Arkadiusz Kowalik / roody / Źródło: TVN 24 Wrocław
Źródło zdjęcia głównego: TVN 24 Wrocław | Arkadiusz Kowalik