Zabiorą IPN prokuratorów? "To utrudni rozliczanie zbrodni"

Debata o miejscu pionu śledczego Instytutu Pamięci Narodowej w przyszłym modelu organizacyjnym prokuratury została zorganizowana przez Prokuraturę Generalną. Pion śledczy IPN liczy obecnie ponad stu prokuratorów. Ściga zbrodnie komunistyczne popełnione do 1989 r. i zbrodnie nazistowskie.

IPN: Likwidacja pionu śledczego uniemożliwi ściganie zbrodni

Prezes IPN mówił też, że "wiek XX to wiek masowych ofiar, bezimiennych, a kwestia przywrócenia imienia jest niezbędna i niezależna od kosztów, zaś waga tego jest istotna nie tylko dziś, ale będzie rzutowała na przyszłe pokolenia". - Dziś próba stworzenia innego modelu ścigania zbrodni przeszłości oznacza, że nie chcemy ich ścigać - ocenił Kamiński.

Zdaniem prezesa IPN zbrodnie te powinna badać wyspecjalizowana struktura prokuratorska, skupiona tylko i wyłącznie na nich, "bo w praktyce prokuratury powszechnej liczą się śledztwa aktualne". Podkreślił, że w latach 90. - gdy zajmowały się tym prokuratury powszechne - były większe możliwości ścigania zbrodni komunistycznych, ale efekty były o wiele mniejsze niż w 12-letniej historii IPN.

10 tys. postępowań, 83 tys. świadków

Dyrektor pionu śledczego IPN przytoczył statystykę. Poinformował, że w latach 90. było 50 aktów oskarżenia o takie czyny - IPN sporządził ich ok. 300. Przeprowadził w sumie 10 tys. postępowań, w których przesłuchał 83 tys. świadków.

- Prokuratura powszechna wciąż nie doprowadziła do wyroku ws. Grudnia'70. IPN doprowadził zaś do skazania za wprowadzenie stanu wojennego - przypomniał Dariusz Gabrel. Opowiadając się za utrzymaniem pionu, przestrzegał on, że inna decyzja mogłaby spowolnić te śledztwa, bo m.in. trudniej byłoby o dostęp do archiwów IPN.

Seremet: śledczy IPN mają za mało pracy

Z kolei Andrzej Seremet mówił, że obciążenie prokuratorów IPN jest mniejsze niż prokuratorów prokuratury powszechnej, co wynika m.in. z różnego zakresu kompetencji, a nie nakładów pracy czy kompetencji. Podał, że roczne obciążenie pracą prokuratora IPN nie stanowi nawet połowy miesięcznego obciążenia prokuratora z jednostki powszechnej. Podkreślił, że w 2010 r. pion śledczy skierował do sądów 17 aktów oskarżenia, a w 2011 r. - tylko 7.

- Tak drastyczny spadek obciążenia musi rodzić pytania w każdej instytucji - dodał. Zdaniem Seremeta nie da się tego wyjaśnić tylko specyfiką śledztw IPN. Przypomniał, że nie można się spodziewać wielu informacji o nowych przestępstwach z lat wojny czy PRL. Ponadto w 2010 r. Sąd Najwyższy uznał za przedawnione zbrodnie komunistyczne zagrożone karą do 5 lat więzienia.

Seremet podkreślił, że zasada "śledztw historycznych" IPN (gdy wiadomo, że sprawca już nie żyje) pozostaje w sprzeczności z ogólnym celem śledztwa polskiego systemu prawnego, jakim jest pociągnięcie sprawcy przestępstwa do odpowiedzialności. Jego zdaniem można by skrócić trwanie śledztw i pomyśleć o ograniczeniu przesłuchiwania świadków tylko do tych najważniejszych.

Dodał, że dziś prokurator generalny, który odpowiada za wszystkich prokuratorów, ma ograniczone możliwości oddziaływania na pion śledczy; nie ma np. prawa do nadzoru służbowego. Ograniczone prawa ma w tym zakresie także prezes IPN, co sprawia że prokuratorzy IPN w niewielkim stopniu podlegają nadzorowi zewnętrznemu - podkreślił.

Dostosować do obciążenia

Prokurator generalny powiedział, że można zaproponować wiele sposobów poprawy tego stanu - najbardziej radykalne rozwiązanie zakładałoby przejęcie śledztw IPN przez prokuratury powszechne; można by też ograniczyć struktury i obsadę kadrową pionu.

Zdaniem Seremeta wtedy rodziłyby się pytania: kto ma wrócić z IPN do prokuratury powszechnej i do jakiej jednostki. Dodał, że można by też ogłosić nowy nabór do pionu i dostosować liczbę prokuratorów do aktualnego obciążenia. Seremet mówi, że wybór którejś z tych opcji to kwestia otwarta.

To ważne dla historii i społeczeństwa

Uczestniczący w dyskusji prof. Andrzej Paczkowski, członek Rady IPN, wskazywał na konglomerat trzech grup, prokuratorzy, archiwiści i badacze, które ściśle współpracują. - Osobiście opowiadam się za tym, żeby pion ścigania pozostał w IPN, jak to będzie rozwiązane, to rola prokuratorów - powiedział Paczkowski. Zwrócił uwagę zebranym, iż instytucja Głównej Komisji nie została wymyślona ad hoc i ma już prawie 70 lat. Podkreślił wagę śledztw historycznych, które dostarczają materiału edukacyjnego tak dla historyków, jak i społeczeństwa.

Z kolei były minister sprawiedliwości prof. Zbigniew Ćwiąkalski wskazał na konieczne szczegółowe poprawki w ustawie o IPN, dotyczące funkcjonowania pionu śledczego. Minister sprawiedliwości Jarosław Gowin mówił niedawno, że pion powinien pozostać, "choć dość radykalnie zredukowany". Nie przybył on w środę na seminarium, choć był zaproszony. To zapewne on będzie wnosił projekt zmian.

Czas na zmiany?

W 2011 r. IPN przedstawił Kancelarii Prezydenta RP wstępne propozycje nowelizacji ustawy o IPN. Zakładają one m.in. zwiększenie efektywności śledztw IPN. Prezes powinien mieć prawo do wiedzy o ustaleniach śledztw i planowanych czynnościach, czego dziś nie ma. Według IPN prowadzenie takich śledztw było możliwe za zgodą szefa pionu, w porozumieniu z prezesem IPN.

Latem 2011 r. prezydent Bronisław Komorowski nie zaakceptował kandydatury prok. Krzysztofa Matkowskiego na nowego szefa pionu śledczego IPN, przedstawionej przez Seremeta, a uzgodnionej pod koniec 2010 r. z p.o. prezesem IPN Franciszkiem Gryciukiem. Na razie nie ma żadnej nowej kandydatury. Według mediów Seremet oceniał, że Gabrel (którego powołał w 2007 r. premier Jarosław Kaczyński) źle kieruje pionem - miało chodzić o wszczynanie kontrowersyjnych dochodzeń, które wiele kosztują, a efektów nie ma.

Wśród najważniejszych śledztw IPN są postępowania w sprawie zbrodni katyńskiej, śmierci gen. Władysława Sikorskiego w Gibraltarze w 1943 r., mordu Żydów w Radziłowie w 1941 r., obławy augustowskiej NKWD z 1945 r., zbrodni UB i Informacji Wojskowej z lat stalinizmu, działalności gangu przestępczego w peerelowskim MSW, zamachu na Jana Pawła II w 1981 r.

Źródło: tvn24.pl, PAP