W ciągu ostatnich 118 lat Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury wręczono 112 razy 116 osobom. Nagrodzona Olga Tokarczuk jest szóstą pisarką z Polski i 15 kobietą. Oto najciekawsze fakty ze 118-letniej historii nagrody.
27 listopada 1895 roku Alfred Nobel podpisał ostatnią wolę i testament, przeznaczając większość swojej fortuny na serię nagród, których celem miało być docenienie przełomowych dla ludzkości odkryć i dokonań.
Nobel pozostawił po sobie ponad 31 milionów koron szwedzkich (czyli dzisiaj około 1,7 mld koron czyli ponad 676 mln zł). Fortuna została przekształcona w fundusz, który bezpiecznie inwestuje. To właśnie przychody z inwestycji przeznaczane są na coroczne nagrody. W tym roku laureaci otrzymują równowartość 9 mln koron, czyli 3,6 mln zł.
Nagroda Nobla w dziedzinie literatury w liczbach
Od 1901 roku przyznano 112 nagród literackich. Akademia Szwedzka nie wskazywała laureatów w latach: 1914, 1918, 1935, 1940-1943. Nagroda za rok 2018 została przyznana w 2019 roku.
W tym czasie uhonorowano 116 autorów, a wśród nich jedynie 15 kobiet.
Pierwszą kobietą, której twórczość doceniono była Szwedka Selma Lagerloef (1909). Listę kobiet z Nagrodą Nobla zdominowały autorki piszące w języku: angielskim (Pearl Buck - 1938, USA; Nadine Gordimer - 1991, RPA; Toni Morrison 1993, USA; Doris Lessing - 2007, Wielka Brytania; Alice Munro - 2013, Kanada), niemieckim (Nelly Sachs - 1966, Szwajcaria; Elfriede Jelinek - 2004, Austria; Herta Mueller - 2009, Niemcy) oraz polskim (Wisława Szymborska - 1996 oraz Olga Tokarczuk - 2019).
Wśród 116 laureatów, największą grupę tworzą pisarze anglojęzyczni (29 osób). Po francusku pisało 14 noblistów, po niemiecku 13, po hiszpańsku 11, po szwedzku 7, po włosku i rosyjsku 6, po polsku 5.
Najstarszą dotychczasową laureatką pozostaje Doris Lessing, która w 2007 roku miała 88 lat. Najmłodszym był Rudyard Kipling (autor m.in. "Księgi dżungli"), który w 1907 roku miał 41 lat. Średnia wieku laureatów wynosi 66 lat.
Olga Tokarczuk dostała Nobla mając 57 lat.
Dwie osoby odmówiły przyjęcia nagrody: Boris Pasternak (ZSRR) w 1958 roku chciał ją przyjąć, ale pod naciskiem władz radzieckich zmienił zdanie. W 1964 Jean Paul Sartre odmówił lauru, gdyż konsekwentnie odmawiał wszelkich oficjalnych honorów.
Tylko raz wyróżnienie zostało przyznane pośmiertnie. Było to w 1931 roku, gdy doceniony został Szwed Erik Axel Karlfeldt. Od 1974 roku statut zakazuje przyznawania nagród po śmierci pisarza, z wyjątkiem sytuacji, w której nagrodzony umrze po ogłoszeniu decyzji Akademii Szwedzkiej.
Nigdy nie zdarzyło się, żeby ta sama osoba więcej niż raz otrzymała literacką Nagrodę Nobla. Czterokrotnie zdarzyło się tak, że w jednym roku nagroda została podzielona wśród dwóch twórców (w 1904 r., w 1917 r., w 1966 r. oraz w 1974 r.).
Szczególne miejsce w historii Nagród Nobla ma Winston Churchill. Brytyjski mąż stanu nominowany był w sumie 23 razy do literackiego i pokojowego Nobla. Ostatecznie doceniony został w 1953 roku w dziedzinie literatury.
W dziewięciu przypadkach Akademia Szwedzka doceniła pisarzy za konkretne dzieło. Po raz ostatni taka sytuacja miała miejsce w przypadku Michaiła Szołochowa w 1965 roku za pracę swojego życia "Cichy Don". W tej grupie jest również Polak - Władysław Reymont, który w 1924 roku nagrodzony został za "Chłopów".
Polskie akcenty
W statystyki historii literackiego Nobla wyglądają bardzo ciekawie z perspektywy polskiej. Akademia Szwedzka doceniła pięciu polskojęzycznych twórców: Henryka Sienkiewicza (1905 r.), Władysława Reymonta (1924 r.), Czesława Miłosza (1980 r.), Wisławę Szymborską (1996 r.) oraz Olgę Tokarczuk (za rok 2018, przyznana w 2019 r.).
Do tego grona - zgodnie z wieloma głosami historyków literatury - należy dodawać Isaaca Bashevisa Singera, który pisał w jidysz. Singer, który urodził się w 1902 roku niedaleko Nowego Dworu Mazowieckiego - chociaż wyjechał do Stanów Zjednoczonych w 1935 - nigdy nie odrzucił polskiej tożsamości i uważał się za warszawiaka. W 1978 roku Akademia Szwedzka doceniła go za "pełną uczucia sztukę prozatorską, która wyrastając z polsko-żydowskich tradycji kulturowych porusza jednocześnie odwieczne problemy".
Nagrodzona w 2019 roku Olga Tokarczuk jest drugą Polką i pierwszą prozaiczką w tym gronie. W dniu ogłoszenia decyzji Akademii Szwedzkiej była zaledwie kilka miesięcy starsza od najmłodszego polskiego literackiego noblisty - Władysława Reymonta.
Z ujawnionych dotychczas dokumentów, wynika, że najczęściej nominowaną polską pisarką była Maria Dąbrowska (1939, 1957, 1959, 1960, 1965) i Henryk Sienkiewicz (rokrocznie w latach 1901-1905). Stefan Żeromski uzyskał cztery nominacje (lata 1921-24), tyle samo razy był to Jarosław Iwaszkiewicz (1957, 1963, 1965, 1966).
Władysław Reymont nominowany był również czterokrotnie: w latach 1919, 1920 i 1922 i 1924.
Autor: Tomasz-Marcin Wrona / Źródło: tvn24.pl
Źródło zdjęcia głównego: Epics / Contributor / Getty Images